Bu haftaki yazımda günlük hayatta sıklıkla duymaya başladığımız ve benim de geçtiğimiz haftalarda iklim değişikliği ve küresel ısınma gibi konu başlıklarıyla ele aldığım yazılarda sık sık ifade ettiğim karbon ayak izine değineceğim. Belki bir çoğumuz farkında bile değiliz ama yaşantımızın her anında doğaya karbon ayak izimizi bırakmaktayız. Bu ayak izi nedir? Nasıl oluşmaktadır? Bunları kısaca açıklayacağım.

Karbon Ayak İzi; küresel ısınmanın en önemli faktörü olarak gösterilen, sera etkisine yol açan gazların oluşumuna neden olan ve fosil yakıtların kullanımıyla atmosfere yayılan karbondioksit (CO2) salımının(bu terim salınım olarak bazı metinlerde geçse de doğrusu “karbon salımı”dır) bireylerin ve tüzel kişilerin doğrudan veya kullandığı ürünlerin üretimi açısından enerji kullanımıyla dünyaya bıraktıkları zarar anlamına gelmektedir.

Karbon ayak izi iki ana parçadan oluşur: doğrudan/birincil ayak izi ve dolaylı/ikincil ayak izi. Birincil ayak izi evsel enerji tüketimi ve ulaşım (sözgelimi araba ve uçak) dahil olmak üzere fosil yakıtlarının yanmasından ortaya çıkan doğrudan CO2 emisyonlarının ölçüsüdür. İkincil ayak izi kullandığımız ürünlerin tüm yaşam döngüsünden bu ürünlerin imalatı ve en sonunda bozulmalarıyla ilgili olan dolaylı CO2 emisyonlarının ölçüsüdür. Karbon ayak izini ölçerken “beşikten-mezara” yaklaşımı benimsenir. Başka bir deyişle bir ürünün ayak izi; üretim, nakliye, kullanım ve çöpe atılma evrelerinin tümünü kapsar.

Karbon ayak izinin ölçülmesinin nedeni çevre kirliliğini azaltma hedefine ulaşmanın bir yolu olmasıdır. Bir kişinin karbon ayak izini azaltması Dünya’nın daha yaşanılabilir bir yer haline gelmesi için küçük fakat kişiler bir araya geldiğinde büyük adımdır.

Tahminlere göre karbon ayak izimizin yaklaşık yarısı elektriğe ve % 17’si yalnızca aydınlatmaya bağlıdır. Elektrik; kömür, gaz veya nükleer santrallerden veya yenilenebilir kaynaklardan (jeotermal, hidroelektrik, rüzgâr ve güneş) sağlanır. Bir hanenin veya kişinin karbon ayak izi, kullandığı elektriğin miktarına ve elektrik kaynağına bağlıdır.

Karbon ayak izini azaltmanın çeşitli yolları vardır. Birkaç örnek verecek olursak; daha az hayvansal ürün tüketmek, daha az uçağa binmek, bireysel araç yerine toplu taşıma kullanmak (pandemi süreci için artık uygulanması mümkün değil), konutlarda enerji tasarrufu sağlayan cihazlara öncelik tanımak, evimizde ve sosyal yaşamda üretim bandından geçen bütün ürünlerin kullanımı azaltmak vs. Özetle ; “Reduce-azalt”, “Reuse-tekrar kullan”, “Recycle-atıkları yeniden işleyerek kullan”.

Geleceğimiz için doğaya bıraktığımız karbon ayak izimizi azaltalım. Gelecek hafta başka bir yazıda görüşmek üzere.

Ahmet MEKE

CBS Uzmanı/Arkeolog